Η Sinkova είναι από αυτές τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ για τις οποίες εύχεσαι ότι αποτελούν νομολογιακή παρένθεση και ότι δεν προοιωνίζονται γενικότερη αλλαγή πλεύσης του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου δικαιωμάτων του ανθρώπου στο ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης.

Η υπόθεση αφορά αυτό που ονομάζουμε “συμβολικό λόγο”. Η προσφεύγουσα ήταν μέλος μιας ομάδας ακτιβιστών. Το 2010 αποφάσισε μαζί με άλλα τρία μέλη της οργάνωσης να διαμαρτυρηθούν για τη σπατάλη φυσικού αερίου από το ουκρανικό κράτος και την απάθειά του σχετικά με τις κακές συνθήκες διαβίωσης των βετεράνων του στρατού. Πήραν ένα τηγάνι και μερικά αυγουλάκια και έφτιαξαν μια νοστιμότατη ομελέτα χρησιμοποιώντας τη φλόγα στο μνημείο του Αγνώστου στρατιώτη στο Κίεβο. Το χάπενίνγκ τους βιντεοσκοπήθηκε από ένα μέλος της ομάδας και η Sinkova το ανέβασε στο Διαδίκτυο. Στη συνέχεια, μετά από καταγγελίες, συνελήφθη με την κατηγορία της βεβήλωσης του μνημείου του Αγνώστου στρατιώτη, αδίκημα το οποίο επέσυρε ποινή από τρία έως πέντε έτη. Μάλιστα, η προσφεύγουσα τέθηκε για τρεις μήνες σε προσωρινή κράτηση. Τα ουκρανικά δικαστήρια της επέβαλαν τρία χρόνια φυλάκιση με αναστολή.

Το τέταρτο τμήμα του ΕΔΔΑ, με πλειοψηφία 4-3, έκρινε ότι η καταδίκη της Sinkova δεν παραβίασε το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, διάταξης που κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης (κατέληξε στην παραβίαση του άρθρου 5 της ΕΣΔΑ για την προσωρινή κράτηση της προσφεύγουσας).

Η απόφαση είναι προβληματική σε ό,τι αφορά την ελευθερία της έκφρασης για πολλούς λόγους. Θα αναφέρω εδώ εν συντομία τους σημαντικότερους, κατά τη γνώμη μου.

Πρώτον, το ΕΔΔΑ σημειώνει ότι η προσφεύγουσα δεν καταδικάσθηκε για τις απόψεις της σχετικά με τη σπατάλη φυσικού αερίου και τη μεταχείριση των βετεράνων του στρατού από το ουκρανικό κράτος αλλά για τη συμπεριφορά της σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Όμως από πότε, η συμπεριφορά ή ο συμβολικός λόγος δεν καλύπτονται από την ελευθερία της έκφρασης ; Αν, ας πούμε, η προσφεύγουσα έκαιγε την ουκρανική σημαία ενώπιον του εν λόγω μνημείου, η πράξη της δεν θα αποτελούσε στην ουσία έκφραση άποψης, η οποία θα έθετε σε εφαρμογή το άρθρο 10 της Σύμβασης ; Όπως ορθά γράφουν οι Ronan Ó Fathaigh and Dirk Voorhoof στο blog Strasbourg Observers, αυτή η θέση του ΕΔΔΑ βρίσκεται σε δυσαρμονία με την απόφαση Tatár and Fáber v. Hungary,12.6.2012.

Δεύτερον, ως προς την αναλογικότητα της ποινής, η πλειοψηφία αναγνωρίζει μεν ότι στην προσφεύγουσα επιβλήθηκε ποινή στερητικής της ελευθερίας αλλά θεωρεί υπέρτερης σημασίας το γεγονός ότι η ίδια δεν εξέτισε « ούτε μια μέρα » αφού της χορηγήθηκε αναστολή. Ωστόσο, η πλειοψηφία φαίνεται να παραγνωρίζει το αποτρεπτικό αποτέλεσμα (chilling effect) που θα μπορούσε να επιφέρει στην ελευθερία της έκφρασης τόσο της προσφεύγουσας όσο και άλλων ακτιβιστών, καθ΄εαυτήν η επιβολή της ποινής. Εξ άλλου, σε αντίθεση με την υφιστάμενη νομολογία (βλ. Taranenko v. Russia, 15.5.2014), η απόφαση δεν προβληματίζεται σχετικά με την προσωρινή κράτηση της προσφεύγουσας και δεν συμπεριλαμβάνει αυτό το στοιχείο στην εκτίμηση της αναλογικότητας του επιβληθέντος περιορισμού. Να σημειωθεί ότι η προσωρινή κράτηση της προσφεύγουσας είχε μερικώς ήδη κριθεί ως αντίθετη προς το άρθρο 5§1 της Σύμβασης. Ανακύπτει λοιπόν το ερώτημα πώς η πλειοψηφία ξεπέρασε τον σκόπελο της πρόβλεψης από νόμο (« prescribed by law ») του επιβληθέντος μέτρου, από τη στιγμή που η προσωρινή κράτηση της Sinkova δεν ήταν σύμφωνη με το άρθρο 5§1 της ΕΣΔΑ.

Τέλος, και αυτό κατά τη γνώμη μου είναι το πιο ανησυχητικό στοιχείο της απόφασης, η πλειοψηφία θεωρεί ότι « υφίσταντο πολλές κατάλληλες δυνατότητες για την προσφεύγουσα προκειμένου να εκφράσει τις απόψεις της ή να συμμετάσχει σε διαμαρτυρίες » χωρίς να παραβιάσει τον νόμο και χωρίς να προσβάλει τη μνήμη των πεσόντων ή τα αισθήματα των βετεράνων (§ 110).

Γιατί αυτή η θέση είναι ανησυχητική ; Διότι αντιστρέφει ολόκληρη τη λογική στη προστασία της ελευθερίας της έκφρασης. Και αυτό διότι δεν εναπόκειται στον προσφεύγοντα να αποδείξει ότι επέλεξε τον λιγότερο ανώδυνο τρόπο έκφρασης των απόψεών του και ότι η παραβίαση του νόμου ήταν αναγκαία στην περίπτωσή του: Αντίθετα, το κράτος που του επέβαλε την ποινή πρέπει να θεμελιώσει ότι αυτή ήταν δικαιολογημένη σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Αυτή η θέση της πλειοψηφίας δυναμιτίζει την αποτελεσματική προστασία της ελευθερίας της έκφρασης. Δυστυχώς, εκπλήσσει όταν προέρχεται από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Και αυτό διότι καταδεικνύει πως η σχολιαζόμενη απόφαση αγνοεί τις βασικές παραμέτρους κατοχύρωσης αυτού του πολύτιμου δικαιώματος.